बोस: डेड ऑर अलाइव्ह

'बोस: डेड ऑर अलाइव्ह'  (वेब सिरीज)                                                                                         

'बोस: डेड ऑर अलाइव्ह' ही सिरीज काही दिवसांपूर्वी अल्टबालाजीवर पाहिली. या विषयावर सिरीज येणार म्हटल्यावर उत्सुकता खूप ताणली गेली होती, त्यात राजकुमार रावसारखा मजबूत अभिनेता बोस साकारणार म्हटल्यावर तर ट्रेलरपासूनच वाट पाहत होतो. सिरीजच्या नावातूनच बोस यांच्या स्वातंत्र्यसंग्रामातील योगदानापेक्षा त्यांच्या मृत्यूबाबतचे गूढ उकलण्यास ही मालिका मदत करणारी असेल, त्यावर काहीसा प्रकाश टाकणारी असेल हे स्पष्ट संकेत मिळाले होते. या निमित्ताने काही माहीत नसलेल्या गोष्टी समोर येतील असे वाटले होते. प्रयत्न खरंच चांगला, कौतुकास्पद, पण कथा आणि मांडणीच्या दृष्टीने टू बी फ्रॅंक तितकीशी इम्प्रेसिव्ह वाटली नाही. अनुज धर लिखित 'इंडियाज बिगेस्ट कव्हरअप' या पुस्तकावर आधारित ही मालिका एकता कपूरच्या बालाजी प्रॉडक्शन्सने बनवली आहे. सांस बहू, करवा चौथ छाप मालिका करून मिळवलेला पैसा तिने उशिरा का होईना पण अशा वेगळ्या विषयावरच्या उत्तम सिरीजमध्ये घातला आणि थोडे पुण्य कमवून घेतलेय असं म्हणायला हरकत नाही. एखाद्याच्या मृत्यूबाबतचे भारतातले आजपर्यंतचे हे सर्वात मोठे गूढ.. तसा खूप व्हास्ट विषय पण २२ मिनिटांच्या नऊ भागांत दाखवण्याचा प्रयत्न केला आहे.

ही सिरीज वेबवर येणार असल्याने (जिथे अजूनतरी सेन्सॉरशिप नाहीये) नेताजींच्या मृत्यूबाबत ज्या काही जरा खळबळजनक गोष्टी अलीकडे त्यांच्या फाईल्स रिओपन केल्याने उजेडात आल्या असतील त्यांना स्पर्श होईल असे वाटले होते. पण त्या आघाडीवर काहीसा अपेक्षाभंग होतो. वाद होऊ नये म्हणून घाबरत काही गोष्टींना tangent मारून त्या मुख्य वर्तुळाबाहेरच सोडल्यासारख्या वाटतात. नेताजींना वॉर क्रिमिनल ठरवण्यात नेहरूंनी बजावलेली भूमिका, नेताजींच्या कथित अपघाती मृत्यूनंतर त्यांची जर्मनीतील पत्नी एमिली यांना धमकावण्याचे काँग्रेसचे प्रकार, 'बोस इज नो मोर' या कागदावर सही करण्यासाठी त्यांच्यावर आणलेले प्रेशर वगैरे गोष्टी यात विस्ताराने येत नाहीत, ज्या याच पुस्तकाच्या अनुषंगाने मध्यंतरी विवेक मासिकातल्या एका लेखात वाचल्या होत्या. पण काही सीन्स खरंच उत्तम वठले आहेत. हिटलरशी भेट घेतल्यावर नेताजींनी तोतया हिटलर कसा ओळखला यावर 'A fake Hitler has an image to maintain, Real one does not care' असं नेताजींचं परफेक्ट कमी शब्दात हिटलरचा स्वभाव त्याच्यासमोरच त्याला सांगणारं धाडसी उत्तर, आणि तेथील भारतीय सैनिकांची फौज उभी केल्यावर नेताजींनी झेंडा फडकावून ओरिजिनल बंगाली जन गण मन म्हणणे,  हे प्रसंग खास. 

इंग्रज अधिकाऱ्यांचा चमचा असलेला भारतीय शिपाई दरबारीलाल (नवीन कस्तुरीया) याच्या पॉईंट ऑफ व्ह्यूने, त्याच्या आवाजातील निवेदनातून कथा उलगडत जाते. नेताजी या वादळाशी आपली पहिली भेट कशी एका जेलमध्ये झाली हे तो सांगतो. मग काँग्रेसी विचारधारा असताना नेताजींचा इंग्रजानाच 'खादी बेचो' हा प्रकार ब्रिटिशांना कसा चक्रावून जातो हे दिसते. आणि पुढे गांधीजींशी मतभेद झाल्यावर नेताजींचा प्रवास कसा 'खादी ते खाकी' होतो हेही समजते. सुरुवातीच्या काळात जेलमध्ये असताना बोस यांना एक दुसरा कैदी ‘यहां कैसे आये? - कोकेन, ड्रग्ज, नही? तो फिर गांधी?' असं विचारतो, त्यावर तरुण सुभाष म्हणतो - 'गांधीजी'.. यातून त्यांचा गांधींविषयी असलेला आदर दिसतो. विदेशातून आल्यावर काँग्रेसचे अध्यक्ष म्हणून बोस निवडून आल्यावरही बोसांच्या परवानगीशिवाय नेहरूंनी बोलावलेली काँग्रेसची बैठक पाहून संयमित संतापलेले, नेहरूंशी एकेरीत बोलणारे बोस दिसतात. कितीही टॉर्चर केलं तरी कॉन्फिडेन्शियल माहिती न फोडणारे आझाद हिंद सेनेचे भक्कम मनोबलाचे सैनिक दिसतात. भारताला स्वतंत्र करण्यासाठी परदेशी सैन्याची मदत घेत चालून येण्याचा विचार करणारे बोस हे देशद्रोही आहेत आणि गरज पडली तर त्यांच्यावर तलवार घेऊन जाणारा पहिला माणूस मी असेन असे शेकडो लोकांसमोर भाषणात बोलणारे 'अहिंसावादी' नेहरू दिसतात. 'आय ऑल्वेज गेट अवे' हा डायलॉग राजकुमार रावच्या तोंडी ३-४ वेळा दिलाय. पण बोस त्यांच्याच घरी ते नजरकैदेत असताना वेषांतर करून सुटका कशी करून घेतात हा प्रसंग जरा बालिशच घेतलाय.  'बोस' हे एपिसोड्सच्या शेवटी क्रेडिट्सना लागणारे वेगवान गाणे ऐकायला मस्त.  

त्या कथित विमान अपघातानंतरही बोस संपले यावर अजिबात विश्वास न ठेवणारा आणि आणखी इन्व्हेस्टीगेट करत वेळ वाया घालवत बसू नको असे आदेश मिळूनही पर्सनली खरे काय ते खणून काढायचेच म्हणून आपले प्रयत्न सुरु ठेवणारा ऑफिसर स्टॅनली हा एडवर्ड सोनेनब्लिकने मस्त साकारलाय. आपल्या लोकांनी ह्याला फिरंगी म्हणून चांगलाच वापरून घ्यायचं ठरवलेलं दिसतंय. 'इनसाइड एज' या आयपीएलसारख्या स्पर्धेतले फिक्सिंग वगैरे दाखवणाऱ्या अमेझॉन सिरीजमध्येही हा हमिश मॅककॉल या विदेशी क्रिकेटरच्या रूपात दिसतो. कपिल शर्माच्या आगामी 'फिरंगी'मध्येही हा फिरंगीच आहे. 'नीरजा'मध्येही फिरंगीच होता. 'बोस'मध्ये छाप पडून जातो हे नक्की. पण एमिली शेंकेल साकारणारी एना अडोर मात्र अगदीच माठ, किंवा साधारण म्हणू हवं तर, पण उसे कुछ बऱ्यापैकी पण जम्या नही है. शेवटच्या भागात विवाहित म्हणून कपाळावर टिकली लावल्यावर अड़ोरेबल दिसते एवढंच.

आता ही सिरीज आपल्या खांद्यावर ओढून नेलेल्या दोन अवलियांबद्दल थोडंसं... आधी प्रचंड शंका होती, की ह्याsss.. हा बारीक राजकुमार राव बोस कसा वाटेल.. आवराच.. पण दुसऱ्यांना आवरण्याचं कामच हा माणूस आपल्या अभिनयातून कायम करत आलाय. येस, बोस यांच्या भूमिकेतला राजकुमार राव हा हिरा आहेच राव. या रोलसाठी त्याने कष्टाने खास वजन वाढवलं. मेकअपमधून त्याचा चेहरा नेताजींच्या जास्तीत जास्त जवळ जाणारा केलाय. मालिकेच्या  मेकअप आणि आर्ट डिरेक्शन डिपार्टमेंटचे खास कौतुक. राजकुमार हीच काय त्याची प्रत्येक भूमिका त्या त्या वेळी अक्षरश: जगतो. कालच त्याचा 'न्यूटन' पाहिला, जो भारताकडून यावेळी ऑस्करसाठी पाठवला जातोय. काय पो चे आणि क्वीनमधला राजकुमार पाहून हा इतका भारी असेल असं वाटलं नव्हतं किंवा हा पुढे कितपत मजल मारेल याबद्दल शंकाच होती, बरेचदा तोंडातल्या तोंडात जलद बोलल्याने त्याचे काही संवाद नीट पोचत नाहीत. पण 'उडान'चा दिग्दर्शक विक्रमादित्य मोटवाने इतका हुशार की त्याने राजकुमारला फार बोलावेच लागणार नाही असा 'ट्रॅप्ड' हा एक वेगळाच प्रयोग केला, तो जरी मर्यादित प्रमाणात यशस्वी झाला तरी हे नाणं खणखणीत वाजलं. एक माणूस संपर्काची साधने नसणाऱ्या एका ठिकाणी एकटा अडकतो हा प्रकार हॉलिवूडमध्ये खूप हिट होतो (कास्ट अवे, द मार्शियन) अशा सिनेमात डायलॉग्ज फार नसतात, तो माणूस जगण्यासाठी काय काय करतो ते 'बघायचं' असतं, पण बडबड्या नाटकावर पोसलेल्या आपल्या प्रेक्षकांना संवादप्रधान सिनेमेच लागतात, अर्थात हळूहळू ही मानसिकता बदलतेय हे चांगलंय. 'अलिगढ'मध्ये मनोज वाजपेयीभोवती फिरणारी स्टोरी असूनही राजकुमारने केलेला सबॅस्टियन पत्रकार तितकाच भाव खाऊन जातो. 'शाहिद' बघायचा बाकी आहे, पण तोही भारीच आहे असं ऐकून आहे. रा रा हे राजमान्य राजेश्रीसाठी लावतात, तसा हा अभिनयात असल्यानेच त्याचे नावाचे इनिशियल रा रा असावे.

दुसरा नवीन कस्तुरीया. याचा दरबारी लाल कसा आहे?  इंग्रजांसाठी काम करावं लागतंय तर नाईलाजाने करू, आणि त्यातूनच जास्तीत जास्त आपल्या माणसांना जपू अशी होती. त्यांच्याविरोधात उभे ठाकण्याची आपल्यात ताकद नाही ही जाणीव असलेली व्यक्तिरेखा, पण तरीही आपल्या लोकांना किमान आपल्यामुळे फार त्रास होऊ नये असा पवित्रा. ब्रिटिशांचा चमचा, त्याच वेळी बोसांबद्दल वाटणारी काळजी, ते आणखी गोत्यात येऊ नयेत म्हणून त्यांना त्यांच्या हेतूंपासून कधीकधी परावृत्त करायचा प्रयत्न, त्यांचा पाठलाग करतानाचा भोळेपणा वगैरे अभिनयातले सर्व पदर त्याने अलगद उलगडलेत. नवीन हा ताकदीचा कलाकार आहे, त्याला आणखी नवीन नवीन रोल्स मिळाले पाहिजेत. कस्तुरीयाला टीव्हीएफच्या पिचर्समुळे अमाप प्रसिद्धी मिळाली, जितू आणि त्याने एकामागोमाग एक जबरदस्त रोल्स करत टीव्हीएफला कुठल्या कुठे नेऊन ठेवलं. IMDb च्या जागतिक टॉप १०० च नव्हे तर टॉप २५० मालिकांमध्येही भारताच्या दोनच आहेत, एक पिचर्स (४०) आणि दुसरी साराभाई (५३).

सिरीजची ट्रीटमेंट आणि लूक जरा स्टायलिश आहे. 'नेताजी को पकडना मुश्किलही नही, नामुमकिन है' हे सांगणाऱ्या पुढील ओळी सिरीजमध्ये बॅकग्राऊंडला ऐकू येत राहतात…

Bose…  His actions were faster than thought

Bose…  They’d look for him where he was not

Bose…  Incapable of being caught

Bose…  His lines were sharp and theirs would blot

‘बोस’ म्हणजे फक्त एक स्पीकर कंपनी नाही हे माहीत असणाऱ्या सर्वानी जरूर बघा - 'बोस: डेड ऑर अलाइव्ह' - अल्टबालाजी अँप किंवा वेबसाईटवर.