बाबांवर मी बोलतो काही (लष्करी जीवन – भाग ९)

या शेवटच्या दोन भागांमध्ये बाबांच्या निवृत्तीबद्द्ल.. आता ती किती सहज सुखासुखी आणि कितपत स्वेच्छेने मिळाली ते पाहू..

एकदा भरतपूर ते बिकानेर या प्रवासात बाबा सहकाऱ्यांसोबत होते. आर्टिलरी सामुग्री नेण्याचे रुटीन काम होते. डेस्टिनेशनला पोचल्यावर ८० किलोपर्यंतच्या गोळ्यांचे रेल्वे वॅगनच्या फळीवरून अनलोडिंग सुरु होते. असे प्रचंड मोठे हेवीवेट गोळे उतरवून घेताना सहकाऱ्याशी योग्य तो समन्वय असावा लागतो. बरेचसे गोळे उतरवून झाले होतेच. पण शेवटी शेवटी एक गोळा उतरवून घेताना त्यांचे आणि सहकारी सैनिकाचे काहीतरी कोओर्डीनेशन दुर्दैवाने चुकले. बांधकाम सुरु असलेल्या साईटवर आपण कित्येकदा पाहतो की ते मजूर एकमेकांकडे विटा, किंवा वाळूच्या, सिमेंटच्या पाट्या किती जबर कौशल्याने पास करत असतात. मग त्यांच्यात एक जरी चुकला तरी पूर्ण चेन बिघडते. पण सरावाने ते अगदी एकमेकांकडे न बघताही ते काम सहज तरी शिस्तबद्ध करत असतात. एवढच कशाला, घरी आपणही साधा चहाचा कप किंवा चिवड्याची बशी देतानाही असं होतं की समोरच्याने धरलंय असं वाटतं आणि म्हणून आपण तितक्यात सोडून देतो, पण त्याने ते धरलेलं नसतं आणि मग कप, बशी खाली पडून फुटते.

तोफगोळ्यांचे लोडिंग अनलोडिंग (फोटो प्रातिनिधिक)

आता इथे फरक एवढाच की इकडे बशी नाही तर एक प्रचंड हेवीवेट बॉम्ब होता. असंच झालं, समोरच्याने नीट पकडलाय असं समजून बाबांनी आणि त्यांच्या सहकारी सैनिकाने गोळा हातातून सोडला, पण त्या घेणाऱ्याने अजून तो नीट धरला नव्हता.. इकडे यांची ग्रीप तर ऑलमोस्ट सुटली होती, मग तितक्यात यांची पकड पूर्णच सुटली असती तर समोरच्या सहकारी सैनिकाला गंभीर इजा होण्याची शक्यता होती. म्हणून मग तो गोळा खाली पडण्याच्या आधीच बाबा एकटेच खाली हात धरून तो पकडायला गेले, पण त्यांच्या दुसऱ्या साथीदारानेही तो त्याचवेळी धरणे अपेक्षित होते, जे झाले नाही. परिणामी त्या गोळ्याखाली बाबांची बोटे चेंगरली गेली. आणि उजव्या हाताची तर्जनी जागच्या जागी मधल्या पेरातून तुटून लोंबकळायला लागली.

प्रचंड रक्तस्राव सुरु झाला, तातडीने त्यांना जवळच्याच आर्मी मेडिकल कॅम्पमध्ये नेण्यात आले. बाबा ते तुटलेले बोट तसेच दुसऱ्या हातात धरून सपोर्ट देत कसेबसे तिथे गेले. लगेचच किमान टाके तरी घालावे लागणारच होते. भूल देऊन पुरेशी गुंगी आल्यावर उपचार करायचे आणि ते बोट जोडायचे तर त्यात काही वेळ गेला असता. अशावेळी सैनिकांनाच विचारले जाते की ‘भूल न देताच उपचार करायचे का, त्रास खूप जास्त होईल पण पटकन काम होईल’. अफाट वेदना होत असल्याने बाबांनीही त्याला होकार दिला आणि मग भूल न देताच त्या बोटावर उपचार झाले. बाकी हात, पंजा आणि बोटांनाही काहीशी दुखापत झाली होती पण ती इतकी गंभीर नव्हती. तर्जनीचा तुटलेला तुकडा पुन्हा जागच्या जागी नीट जोडून बसवण्यात आला. ऑपरेशन तसं छोटंसंच होतं, पण महत्त्वाचं होतं, गरजेचं होतं. त्यावेळी त्या बोटात घातलेला तो छोटासा रॉड कायमस्वरूपी राहणार होता. तो काढला की पुढची दोन्ही पेरं पुन्हा तुटून पडली असती. अर्थात हा रॉड कायमचा त्या बोटातच असल्याने अजूनही बाबांचे त्या तर्जनीचे फक्त नखाजवळचे पेरच वाकते.. तेही अगदी जरासेच, आणि बोट मधल्या पेरातून मध्यभागी वाकू शकत नाही.

आली का लक्षात पंचाईत? हेच बोट रायफल चालवण्यासाठी असतं. आता बोटच वाकत नाही म्हटल्यावर ट्रिगर करणार कसे, इतक्या वर्षांची सवय अचानक तीही या वयात बदलणं अवघड असते, त्यामुळं फायरिंगसाठी दुसरं बोट किंवा डावा हात वापरणं मुश्कीलच होतं. ऑपरेशननंतर तिथल्या मेडिकल फॉरमॅलिटीज पार पाडल्यावर बाबांना तिकडून तातडीने दिल्लीला पाठवण्यात आलं.

सुरुवातीची बेसिक पोस्टिंग्ज झाल्यावर १९६७ ते १९८० या काळात बाबा थर्टीसिक्स मीडियम या रेजिमेंटमध्ये तर त्यानंतर थर्टीफोर मीडियम या रेजिमेंटमध्ये होते. खरंतर ही सिरीयस इंज्युरी पाहूनही त्यांचे युनिट त्यांना सोडायला तयार नव्हते, कारण बाबांकडे एकदा एखादे काम सोपवले की ते होणारच हा त्यांचा तिथे लौकिक. पण आता रेजिमेंट बदलल्यावर तसंही आधीपासून या युनिटमध्ये असणारे काही सीनियर्स होतेच, ज्यांना प्रमोशनसाठी अर्थात आधी प्रेफरन्स मिळतो. त्यामुळं बाबांना आता इतक्यात तरी प्रमोशन ड्यू नव्हतं, त्यात ही इंज्युरी झालेली. नाहीतर आता दोन रॅंक्समध्ये प्रमोशन होऊन ‘लेफ्टनंट’ पद टप्प्यात होतं.

तोफगोळे 

आता अशा परिस्थितीत किमान तसं मेडिकल सर्टिफिकेट तर मिळणं जरुरी होतं. कारण ते नसेल तर पुन्हा इतर सैनिकांसारखाच सराव लागला असता, ज्यात अर्थात फायरिंगही येतं. आणि तोफगोळ्यांचं लोडिंग अनलोडिंग तर असायचंच, शिवाय बाकीची अवजड शस्त्रे किंवा आर्टिलरीच्या एक्सेसरीज हाताळणे वगैरे भाग असतोच. या सगळ्यासाठी आता अजून भरून न आलेली भळभळणारी जखम होती, आणि अजून काही आठवडे तरी ती फार त्रास देणार होती, यामुळं किंबहुना ती कामं करणं शक्यच नव्हतं. पण मग आता पंचाईत अशी की मेडिकल सर्टिफिकेटही लगेच मिळत नव्हतं, कारण मेडिकल ऑफिसरने असं म्हणणं पुढं केलं की ‘तुम्ही तर सर्व्हेयर आहात, तुम्हाला कुठे रोज फायरिंग करायला जावं लागतं, कशाला पाहिजे मग सर्टिफिकेट?’. अर्थात हे म्हणण्यापुरतंच असतं आणि काम तर सगळंच पडतं.

मग त्या मेडिकल ऑफिसरला अचानक लक्षात आलं असावं की आपण ऑफिसर रँकवर आहोत आणि हा नायब सुभेदार रँकचा माणूस फक्त एक सर्टिफिकेट मागतोय. एक सही करणं किती अवघड आहे, पण ती फुकट का करायची. आणि हा माणूस सध्या आहे काय तर सर्व्हेयर.. मग त्यांना पुन्हा अचानक आठवलं असावं की सध्या आपण एक बंगला बांधतो आहोत त्यासाठी लेआउट, डिझाईन वगैरे सगळंच करायचं बाकी आहे.

झालं, मग त्यांनी बाबांना पुन्हा बोलावलं आणि सांगितलं की ‘माझं एक काम कराल तर तुमचं सर्टिफिकेट एप्रूव्ह करून देईन.’ कोणतं काम ते त्यांनी सांगितलं. मग काय, सर्व्हेयर हा बऱ्यापैकी आर्किटेक्ट असतोच की. झालं, त्यांच्या बंगल्याचं मार्किंग, संपूर्ण ड्राफ्टवर्क, सगळे मॅप्स, ब्ल्यू प्रिंट्स बाबांनी तयार करून दिल्या. आणि काय आश्चर्य, दुसऱ्या दिवशी सही झालेलं सर्टिफिकेट बाबांच्या हातात पडलं. त्या ऑफिसरला आर्किटेक्ट नेमून त्याला द्यावी लागणारी मोठी फी वाचली आणि असं फुकटात पण उत्तम दर्जेदार काम झालं. यथावकाश बाबांच्या त्या डिझाईनबरहुकूम त्या ऑफिसरचा बंगला बांधून झाला.

सही घेऊन त्या सर्टिफिकेटसह बाबा इकडे युनिटमध्ये आले.. आणि झालं, आता इकडे युनिट खवळलं. आता युनिटने बाबांना रिलीज करायला नकार दिला, त्यासाठी त्यांना काही गूळ लावण्याचा प्रकारही झाला. आता हे काय? उद्या शेवटच्या भागात पाहू...
(क्रमशः)